Alles wat je moet weten over champagne

Prosecco, cava, cremant, champagne. Het is weer tijd voor de lekkerste bubbels. Maar wat weten we eigenlijk over bubbels? Wijnexpert Nico McGough praat je bij.

champagne

DATUM

03 december 2022

TEKST

Nico McGough

BEELD

PR

Alles wat je moet weten over champagne

Prosecco, cava, cremant, champagne. Het is weer tijd voor de lekkerste bubbels. Maar wat weten we eigenlijk over bubbels? Wijnexpert Nico McGough praat je bij.

Bruisende wijnen brengen altijd een dimensie extra in het glas. Maar hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn, en vanwaar de hoge prijs?

Hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn?

Hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn?

Volgens de overlevering is het allemaal door toeval ontstaan: in een reeds afgesloten fles ontstond een spontane, tweede gisting. Omdat koolzuur die daarbij vrijkomt nergens heen kon, nam de wijn deze op, om later weer af te staan in de vorm van miljoenen belletjes in het glas. Mensen uit het Champagne-gebied beweren dat zij deze primeur hadden.


Champagne was tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend!

Wijnmakers uit andere wijngebieden, zoals Limoux, weten wel beter en spreken dat tegen. Het probleem van deze techniek (tweede gisting op fles) is dat de afgestorven gistcellen in de wijn blijven hangen, waardoor deze troebel oogt en wat ‘foezelig’ van smaak kan zijn. Precies wat je niet wilt als wijnmaker. Daar werd begin 1800 wat op gevonden door de weduwe Clicquot. Maar eerst wat bruikbare achtergronden.

De fameuze benedictijner monnik Dom Pérignon (1639-1715) verrichte baanbrekend werk dat tot de groei van champagne zou leiden.

Dom Pérignon

De champagneproducenten houden tegen beter weten in vol dat zij de ‘ontdekkers’ zijn van mousserende wijn en van champagne in het bijzonder. Maar dat is helaas larie, want al héél lang werd er bruisende wijn gemaakt in het Zuid-Franse Limoux. Wél is het zo dat de fameuze benedictijner monnik Dom Pérignon (1639-1715) baanbrekend werk verrichte dat tot de groei van champagne zou leiden. Zo ontdekte hij hoe je van blauwe druiven een witte wijn kon maken (een Blanc de Noirs) en was hij de geestelijk vader van het assembleren van verschillende wijnen om tot één homogeen eindproduct te komen. In dit kader is het aardig te weten dat champagne tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend was!

De oogst bij Deux Lunes in de Elzas.

De oogst bij Deux Lunes in de Elzas.

Veuve

Men wist dus dat de jonge wijn die in het najaar gebotteld was, eerst door de koude winterperiode moest. De nog in de wijn aanwezige levende gistcellen hielden zich gedeisd. Maar zodra het lentezonnetje aanbrak, werd het onstuimig in de flessen, die óf hun kurk verloren door de CO₂-druk in de fles, óf explodeerden. Werken in de wijnkelder was serieus hachelijk.


De gistcellen zaten dus tegen de kurk aan. Maar dan moesten ze er nog uit!

Het was pas in 1805 dat de 27-jarige weduwe Nicole Berbe Clicquot (geboren Ponsardin) een werkwijze ontwierp om de gistprop uit de fles te verwijderen, zodat de belletjes erin bleven maar de wijn fonkelend helder was. Zij ontwierp de ‘pupitres’ waarin de flessen vanuit een horizontale stand langzaam draaiend naar een verticale positie gingen. Dit heet ‘rémuage’ en gaf werk aan honderden ‘rémueurs’, die ieder dagelijks duizenden flessen telkens een slagje draaiden en tegelijk steeds meer met de kurk naar beneden positioneerden. De gistcellen zaten dus tegen de kurk aan. Maar dan moesten ze er nog uit!

Binet

Het was toen gebruikelijk om die prop handmatig te verwijderen. Men hield de fles ondersteboven, haalde voorzichtig de kurk eruit en spoot de gistcellen weg. Razendsnel fles overeind, bijvullen met wat oude wijn en een mespuntje suiker (liqueur d’expédition) en direct de nieuwe kurk erin. Een hoop gedoe en tijdstress, wat ook niet zonder (explosie)gevaar was. Wijnmaker Binet bedacht dat als je de hals van de fles met gistprop bevroor in een bad van zout en ijs (min 28 graden Celsius) je veel minder stress had en het eindresultaat verbeterde. Ook was de werksnelheid daardoor drastisch hoger.

Wijngoed van Leclerc Briant: superbe champagne van kleinschalige productie

Wijngoed van Leclerc Briant: superbe champagne van kleinschalige productie

Kroonkurk à la bier

Tot op de dag van vandaag is die techniek in gebruik, hoewel soms het zoute brein wordt vervangen door vloeibare stikstof. De kurk is nu ook overal vervangen door een klein plastic dopje, ‘bidule’ genaamd, wat vrij vertaald neerkomt op ‘de dinges’. De bidule bezit een holle bodem, past exact in de flessenhals en vangt de gistcellen op. Het geheel wordt afgesloten met een heuse kroonkurk à la bier.

Onthalzen

De techniek om de (kroon)kurk te verwijderen heet ‘dégorgement’ oftewel onthalzen. Zijn de Fransen goed in, moet je maar denken. Alles wat met de hiervoor beschreven techniek te maken heeft, heet in Champagne de ‘Méthode Champenoise’ en daarbuiten de ‘Méthode Traditionelle’. Het werk van de rémueurs zit er grotendeels op, want nagenoeg alle producenten wereldwijd maken nu gebruik van speciaal ontworpen palletboxen waarin honderden flessen tegelijk van horizontaal naar verticaal worden begeleid.

Andere technieken

Natuurlijk staat de wijnindustrie niet stil en worden er ook andere bereidingstechnieken uitgeprobeerd, bijvoorbeeld het aan stille wijn toevoegen van CO₂-gas. Zelf heb ik nog nooit een wijn met toegevoegd koolzuurgas gezien die aan mijn kwaliteitseisen voldoet.


Spotgoedkope champagne is het ‘grondsop’

Anders is dat bij de ‘Methode Charmat’ waarbij de flesgisting in het heel groot wordt nagebootst in een druktank. Dat deze techniek tot meer dan charmante wijnen kan leiden, wordt onder meer in Noordoost-Italië bewezen door Manlio Collavini. Dat de prijs van een fles champagne hoger ligt dan die van veel andere mousserende wijnen wordt onder meer veroorzaakt door de hoeveelheid werk verbonden aan de productie.

Duizenden flessen cava rijpen

Duizenden flessen cava rijpen

Ultragoedkope champagne is er wel, maar je doet er dan écht beter aan om een andere wijninvulling te kiezen. Spotgoedkope champagne is het ‘grondsop’ uit het gebied en is eigenlijk het aankijken niet waard. Geef dat geld liever uit aan een cava of een spumante, dan heb je wél iets feestelijks in het glas.

www.bosmanwijnkopers.nl

Vincent Edouard Poirier Brut N.V. Louis de Grenelle

Vincent Edouard Poirier Brut N.V. Louis de Grenelle

Afkomstig uit de Loire en gemaakt door een expert op het gebied van mousserende wijnen. Om deze stijlvolle wijn te maken gebruikt men chardonnay-, chenin-blanc-, ugni-blanc- en sauvignon blanc-druiven. Leermoment: méthode traditionnelle en een assemblage uit meerdere druivenrassen.

Cava Brut especial 2018 Oriol Rossell

Cava Brut especial 2018 Oriol Rossell

Uit de nabije omgeving van Barcelona. Samengesteld uit xarel-lo, macabeo & parellada. Biologische productie. Handgedraaide flessen. Leermoment: zeer betaalbare, handgemaakte wijn van biologische productie.

Pinot Grigio Spumante extra dry 2020 Giol

Pinot Grigio Spumante extra dry 2020 Giol

Weinig voorkomende, monocépage spumante uit 100% pinot grigio-druiven. De wijngaarden liggen bij Venetië op een dikke plaat klei die vochtregulerend werkt tijdens de warme zomer. Mechanische rémuage met palletboxen, biologisch, vegetarisch én vegan gecertificeerd. Nét niet bijtend droog, prachtige, bijna ‘romige’ mousse. Leermoment: nét niet helemaal droog, uit één druivensoort gemaakt, biologisch en vegan.

Prosecco Rosado 2020 Giol

Prosecco Rosado 2020 Giol

De allereerste productie van deze wijn. Vlinderlicht, vaalroze. Gemaakt van 95% glera (prosecco-druiven) en 5% pinot noir. Vlinderlicht, superelegant. Biologisch, vegetarisch én vegan gecertificeerd. Leermoment: witte prosecco-druiven aangevuld met rode pinot noir, biologisch en vegan.

Crémant d’Alsace Brut Zéro 2013 Vignobles des Deux Lunes

Crémant d’Alsace Brut Zéro 2013 Vignobles des Deux Lunes

Ongekend geslaagde, krachtig bruisende wijn uit de Elzas. Vintage 2013, Brut Zéro (dus nul suiker toegevoegd), mondvullend, indrukwekkend. Biodynamisch. Een Blanc de Noirs, dus van 100% blauwe druiven, in dit geval pinot noir. Leermoment: witte wijn van blauwe druiven, zeer rijp en nul suiker toegevoegd, biodynamisch, ultralaag sulfiet.

Champagne Brut Réserve 2016 Leclerc Briant

Champagne Brut Réserve 2016 Leclerc Briant

Superbe champagne van kleinschalige productie. Alle wijngaarden zijn hier biodynamisch. De wijn komt uit 2016 en rijpt minimaal 36 maanden (18 is de norm). Assemblage uit verschillende wijngaarden, de meeste op premier cru-niveau. Chardonnay-, pinot noir- en pinot meunier-druiven. Ook vegan. Leermoment: topchampagne, één oogstjaar, biodynamisch, minimale leeftijd 36 maanden, drie verschillende druivensoorten, ultralaag sulfiet.

datum 03 december 2022
tekst Nico McGough beeld PR

Bruisende wijnen brengen altijd een dimensie extra in het glas. Maar hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn, en vanwaar de hoge prijs?

Hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn?

Hoe komen die belletjes eigenlijk in de wijn?

Volgens de overlevering is het allemaal door toeval ontstaan: in een reeds afgesloten fles ontstond een spontane, tweede gisting. Omdat koolzuur die daarbij vrijkomt nergens heen kon, nam de wijn deze op, om later weer af te staan in de vorm van miljoenen belletjes in het glas. Mensen uit het Champagne-gebied beweren dat zij deze primeur hadden.


Champagne was tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend!

Wijnmakers uit andere wijngebieden, zoals Limoux, weten wel beter en spreken dat tegen. Het probleem van deze techniek (tweede gisting op fles) is dat de afgestorven gistcellen in de wijn blijven hangen, waardoor deze troebel oogt en wat ‘foezelig’ van smaak kan zijn. Precies wat je niet wilt als wijnmaker. Daar werd begin 1800 wat op gevonden door de weduwe Clicquot. Maar eerst wat bruikbare achtergronden.

De fameuze benedictijner monnik Dom Pérignon (1639-1715) verrichte baanbrekend werk dat tot de groei van champagne zou leiden.

Dom Pérignon

De champagneproducenten houden tegen beter weten in vol dat zij de ‘ontdekkers’ zijn van mousserende wijn en van champagne in het bijzonder. Maar dat is helaas larie, want al héél lang werd er bruisende wijn gemaakt in het Zuid-Franse Limoux. Wél is het zo dat de fameuze benedictijner monnik Dom Pérignon (1639-1715) baanbrekend werk verrichte dat tot de groei van champagne zou leiden. Zo ontdekte hij hoe je van blauwe druiven een witte wijn kon maken (een Blanc de Noirs) en was hij de geestelijk vader van het assembleren van verschillende wijnen om tot één homogeen eindproduct te komen. In dit kader is het aardig te weten dat champagne tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend was!

De oogst bij Deux Lunes in de Elzas.

De oogst bij Deux Lunes in de Elzas.

Veuve

Men wist dus dat de jonge wijn die in het najaar gebotteld was, eerst door de koude winterperiode moest. De nog in de wijn aanwezige levende gistcellen hielden zich gedeisd. Maar zodra het lentezonnetje aanbrak, werd het onstuimig in de flessen, die óf hun kurk verloren door de CO₂-druk in de fles, óf explodeerden. Werken in de wijnkelder was serieus hachelijk.


De gistcellen zaten dus tegen de kurk aan. Maar dan moesten ze er nog uit!

Het was pas in 1805 dat de 27-jarige weduwe Nicole Berbe Clicquot (geboren Ponsardin) een werkwijze ontwierp om de gistprop uit de fles te verwijderen, zodat de belletjes erin bleven maar de wijn fonkelend helder was. Zij ontwierp de ‘pupitres’ waarin de flessen vanuit een horizontale stand langzaam draaiend naar een verticale positie gingen. Dit heet ‘rémuage’ en gaf werk aan honderden ‘rémueurs’, die ieder dagelijks duizenden flessen telkens een slagje draaiden en tegelijk steeds meer met de kurk naar beneden positioneerden. De gistcellen zaten dus tegen de kurk aan. Maar dan moesten ze er nog uit!

Binet

Het was toen gebruikelijk om die prop handmatig te verwijderen. Men hield de fles ondersteboven, haalde voorzichtig de kurk eruit en spoot de gistcellen weg. Razendsnel fles overeind, bijvullen met wat oude wijn en een mespuntje suiker (liqueur d’expédition) en direct de nieuwe kurk erin. Een hoop gedoe en tijdstress, wat ook niet zonder (explosie)gevaar was. Wijnmaker Binet bedacht dat als je de hals van de fles met gistprop bevroor in een bad van zout en ijs (min 28 graden Celsius) je veel minder stress had en het eindresultaat verbeterde. Ook was de werksnelheid daardoor drastisch hoger.

Wijngoed van Leclerc Briant: superbe champagne van kleinschalige productie

Wijngoed van Leclerc Briant: superbe champagne van kleinschalige productie

Kroonkurk à la bier

Tot op de dag van vandaag is die techniek in gebruik, hoewel soms het zoute brein wordt vervangen door vloeibare stikstof. De kurk is nu ook overal vervangen door een klein plastic dopje, ‘bidule’ genaamd, wat vrij vertaald neerkomt op ‘de dinges’. De bidule bezit een holle bodem, past exact in de flessenhals en vangt de gistcellen op. Het geheel wordt afgesloten met een heuse kroonkurk à la bier.

Onthalzen

De techniek om de (kroon)kurk te verwijderen heet ‘dégorgement’ oftewel onthalzen. Zijn de Fransen goed in, moet je maar denken. Alles wat met de hiervoor beschreven techniek te maken heeft, heet in Champagne de ‘Méthode Champenoise’ en daarbuiten de ‘Méthode Traditionelle’. Het werk van de rémueurs zit er grotendeels op, want nagenoeg alle producenten wereldwijd maken nu gebruik van speciaal ontworpen palletboxen waarin honderden flessen tegelijk van horizontaal naar verticaal worden begeleid.

Andere technieken

Natuurlijk staat de wijnindustrie niet stil en worden er ook andere bereidingstechnieken uitgeprobeerd, bijvoorbeeld het aan stille wijn toevoegen van CO₂-gas. Zelf heb ik nog nooit een wijn met toegevoegd koolzuurgas gezien die aan mijn kwaliteitseisen voldoet.


Spotgoedkope champagne is het ‘grondsop’

Anders is dat bij de ‘Methode Charmat’ waarbij de flesgisting in het heel groot wordt nagebootst in een druktank. Dat deze techniek tot meer dan charmante wijnen kan leiden, wordt onder meer in Noordoost-Italië bewezen door Manlio Collavini. Dat de prijs van een fles champagne hoger ligt dan die van veel andere mousserende wijnen wordt onder meer veroorzaakt door de hoeveelheid werk verbonden aan de productie.

Duizenden flessen cava rijpen

Duizenden flessen cava rijpen

Ultragoedkope champagne is er wel, maar je doet er dan écht beter aan om een andere wijninvulling te kiezen. Spotgoedkope champagne is het ‘grondsop’ uit het gebied en is eigenlijk het aankijken niet waard. Geef dat geld liever uit aan een cava of een spumante, dan heb je wél iets feestelijks in het glas.

www.bosmanwijnkopers.nl

Vincent Edouard Poirier Brut N.V. Louis de Grenelle

Vincent Edouard Poirier Brut N.V. Louis de Grenelle

Afkomstig uit de Loire en gemaakt door een expert op het gebied van mousserende wijnen. Om deze stijlvolle wijn te maken gebruikt men chardonnay-, chenin-blanc-, ugni-blanc- en sauvignon blanc-druiven. Leermoment: méthode traditionnelle en een assemblage uit meerdere druivenrassen.

Cava Brut especial 2018 Oriol Rossell

Cava Brut especial 2018 Oriol Rossell

Uit de nabije omgeving van Barcelona. Samengesteld uit xarel-lo, macabeo & parellada. Biologische productie. Handgedraaide flessen. Leermoment: zeer betaalbare, handgemaakte wijn van biologische productie.

Pinot Grigio Spumante extra dry 2020 Giol

Pinot Grigio Spumante extra dry 2020 Giol

Weinig voorkomende, monocépage spumante uit 100% pinot grigio-druiven. De wijngaarden liggen bij Venetië op een dikke plaat klei die vochtregulerend werkt tijdens de warme zomer. Mechanische rémuage met palletboxen, biologisch, vegetarisch én vegan gecertificeerd. Nét niet bijtend droog, prachtige, bijna ‘romige’ mousse. Leermoment: nét niet helemaal droog, uit één druivensoort gemaakt, biologisch en vegan.

Prosecco Rosado 2020 Giol

Prosecco Rosado 2020 Giol

De allereerste productie van deze wijn. Vlinderlicht, vaalroze. Gemaakt van 95% glera (prosecco-druiven) en 5% pinot noir. Vlinderlicht, superelegant. Biologisch, vegetarisch én vegan gecertificeerd. Leermoment: witte prosecco-druiven aangevuld met rode pinot noir, biologisch en vegan.

Crémant d’Alsace Brut Zéro 2013 Vignobles des Deux Lunes

Crémant d’Alsace Brut Zéro 2013 Vignobles des Deux Lunes

Ongekend geslaagde, krachtig bruisende wijn uit de Elzas. Vintage 2013, Brut Zéro (dus nul suiker toegevoegd), mondvullend, indrukwekkend. Biodynamisch. Een Blanc de Noirs, dus van 100% blauwe druiven, in dit geval pinot noir. Leermoment: witte wijn van blauwe druiven, zeer rijp en nul suiker toegevoegd, biodynamisch, ultralaag sulfiet.

Champagne Brut Réserve 2016 Leclerc Briant

Champagne Brut Réserve 2016 Leclerc Briant

Superbe champagne van kleinschalige productie. Alle wijngaarden zijn hier biodynamisch. De wijn komt uit 2016 en rijpt minimaal 36 maanden (18 is de norm). Assemblage uit verschillende wijngaarden, de meeste op premier cru-niveau. Chardonnay-, pinot noir- en pinot meunier-druiven. Ook vegan. Leermoment: topchampagne, één oogstjaar, biodynamisch, minimale leeftijd 36 maanden, drie verschillende druivensoorten, ultralaag sulfiet.