We zitten hier in het Vredespaleis in Den Haag, de kathedraal van het internationaal recht. Wanneer maakte u voor het eerst kennis met het Vredespaleis?

Alanna O’Malley: “Ik kom uit Ierland en kende als student de plaatjes natuurlijk wel. In 2011 kwam ik naar Den Haag als deelnemer van een conferentie in het Vredespaleis die de naam draagt van Dag Hammerskjöld, een secretaris-generaal van de VN die ik zeer bewonder om zijn moed en daadkracht. Alles kwam samen. Ik mocht als jonge academica mijn eerste openbare lezing houden in de Kleine Rechtszaal. De hele omgeving van het Vredespaleis – met alle uitstraling en soberheid – was ongelooflijk inspirerend.”

Jozias van Aartsen: “Ik ben vreselijk Haags, dus ik ken het Vredespaleis uiteraard goed. Als jongen fietste ik er graag langs, omdat ik het toen al een bijzonder en mooi gebouw vond. Maar ik kan me niet zo goed herinneren wanneer ik voor het eerst echt binnen ben geweest. Ik had hetzelfde als de meeste bewoners van Den Haag: de hekken zijn dicht, je komt er niet in. Ik denk dat ik als minister van Buitenlandse Zaken voor de eerste keer het Vredespaleis binnenstapte.”

Een paleis dat voor het volk afgesloten is door een groot hek, heeft wel een bepaalde symboliek: de Verenigde Naties staan niet dicht bij de burger.

O’Malley: “De Verenigde Naties worden al decennialang gezien als een organisatie die zich vooral bezighoudt met vredeshandhaving, een soort praatclubje dat in de praktijk niets waarmaakt, en ook nog eens heel veel geld kost. Bij de VN zou het allemaal om diplomatie draaien, een onbegrijpelijke wereld, buiten het gezichtsveld aan de andere kant van de oceaan, in New York. De conclusie is hoe dan ook dat de Verenigde Naties heel ver af staan van de gewone mens. Dat beeld doet groot onrecht aan de werkelijkheid. De Verenigde Naties zijn op vele terreinen actief, met name met economische en sociale ontwikkelingsprogramma’s over de hele wereld, en zijn daar zeer succesvol in. Die kant van het verhaal wordt volledig ondergesneeuwd door de sterke focus van de westerse media op de Veiligheidsraad, die vanwege een waaier aan politieke redenen een geweldig onvermogen tentoonspreidt om handelend op te treden. De mensen krijgen zo een vertekend beeld van de VN.”

 

Lees ook: Hoe leeft de tuinman van het Vredespaleis? 75 jaar VN

 

Van Aartsen: “Het is precies zoals Alanna zegt. Ik ben ook nog ooit minister van Landbouw geweest en heb toen met eigen ogen gezien wat het World Food Program inhoudt – een ongelooflijk belangrijk element in het werk van de VN – daar hebben wij in Nederland geen benul van. Maar hetzelfde geldt voor het Internationaal Gerechtshof dat in het Vredespaleis zetelt. Ik heb weleens de indruk dat mensen denken dat het Vredespaleis het hoofdkantoor van de VN is. Het is ook moeilijk om al die verschillende onderdelen van de VN en andere internationale organisaties uit elkaar te houden.”

“Daarom vind ik het zo ontzaglijk jammer dat het Vredespaleis nog steeds niet iedere dag open is. Er komen veel mensen op af die graag de ‘feel’ willen krijgen met het gebouw waar het hoogste orgaan van de Verenigde Naties zetelt. Dat is dé kans om de mensen echt goed voor te lichten. Als burgemeester van Den Haag ben ik het gesprek aangegaan met de presidenten van het Hof. Er is nu een bezoekerscentrum, en soms zijn er rondleidingen. Maar de hekken zijn nog te vaak gesloten.”

Alanna O’Malley, u bent bijzonder hoogleraar United Nations: Peace and Justice Studies, een leerstoel van de Universiteit Leiden en de Haagse Hogeschool die is vernoemd naar Jozias van Aartsen. Wat klopt er niet aan ons beeld van de ontstaansgeschiedenis van de Verenigde Naties?

Lachend: “Heel veel, maar ik zal het kort houden. Als de geschiedenis van de Verenigde Naties wordt verteld, horen we altijd het verhaal over de geallieerden die als glorieuze winnaars uit de oorlog kwamen, en die onder leiding van de Amerikanen met elkaar besloten een organisatie op te richten om een nieuwe oorlog te voorkomen. Maar dat is toch iets te simpel. We moeten ons realiseren dat de grootmachten ruim in getal overtroffen werden door de landen van het zuidelijk halfrond. Die zaten niet zonder mening aan tafel. Wat ik maar zeggen wil: we moeten ermee ophouden te denken dat het Westen de VN heeft opgericht en zijn wil heeft opgelegd. De VN is vanaf het begin een mondiale organisatie geweest, niet een Anglo-Amerikaans feestje. Dat is een heel ander uitgangspunt, dat uitnodigender klinkt naar de rest van de wereld.”

“Onmiddellijk na de oorlog zag je een sterke tendens naar rechtspraak, naar het versterken van internationale wetgeving, en daar is het proces van Neurenberg het eerste voorbeeld van. Veel voorbereidingen in die internationale wetgeving zijn hier gedaan, in Den Haag, in het Vredespaleis. Den Haag heeft dus vanaf het allereerste begin een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van wetgeving voor de Verenigde Naties, en was toen dus ook al echt een VN-stad. Maar omdat het zich afspeelde achter dat mooie hek in dat onbereikbare paleis, is dat helaas minder bekend geworden.”

Jozias van Aartsen, wanneer kreeg u het besef dat Den Haag een VN-stad was?

“Als ik nou heel eerlijk ben, dan is dat besef toch echt pas wat later gekomen. Het was destijds gewoon geen common knowledge, het leefde niet. Wim Deetman kreeg zijn idee voor de internationale stad van recht en vrede door een toespraak van secretaris-generaal Boutros Ghali in de Grote Kerk, waarin hij betoogde dat Den Haag de juridische hoofdstad van de wereld was. Het is toch vreemd dat we dat met z’n allen niet scherp hadden, terwijl de VN zo’n belangrijk instituut is. Ik heb het als burgemeester daarom altijd zeer gestimuleerd om voorlichting te geven over de internationale stad van recht en vrede, over de Verenigde Naties.”

“Het is van belang dat schoolkinderen hier komen, in het Vredespaleis, om te leren waar de VN voor staat. Daarom ben ik ook zo blij dat ik bij mijn afscheid als burgemeester de leerstoel heb gekregen waaraan Alanna zo fantastisch invulling geeft. Zij doet niet alleen wetenschappelijk onderzoek naar de VN, maar heeft ook een programma ontwikkeld voor de scholen in de minderbedeelde wijken van Den Haag.”

Den Haag wil de verjaardag van de Verenigde Naties goed onder de aandacht brengen. Wat kunnen we verwachten?

O’Malley: “Het wordt een zeer gevarieerd programma, ook al omdat er veel internationale organisaties in Den Haag zijn, en die willen allemaal wat doen. In het eerste halfjaar mikken we vooral op de jeugd, met expertmeetings over vredeshandhaving, klimaat, onderwijs en gender.”
“De Verenigde Naties grijpen hun 75-jarige bestaan aan om een dialoog te starten over de vraag hoe de wereld eruit moet zien over 25 jaar, en hoe de VN eruit moet zien. We willen die discussie in Den Haag echt op de kaart zetten en ons goed voorbereiden op belangrijke onderdelen in deze discussie. Dit is het moment dat de VN luistert en openstaat voor verandering. Dus we moeten ervoor zorgen dat we een sterk verhaal kunnen overhandigen waar de VN iets aan heeft, zodat dingen ten goede kunnen veranderen.”

Van Aartsen: “Een belangrijk onderdeel in het programma worden de 75 verhalen voor de VN. Het idee is om de acteurs van Het Nationale Theater daarin een rol te geven. De belangrijkste dag is 24 oktober, omdat op die dag in 1945 de 51 landen het manifest van de Verenigde Naties ratificeerden. Dan willen we echt uitpakken. We hopen dat Samantha Powers komt om te vertellen over haar rol bij de VN. Voor die vrouw heb ik altijd een enorme bewondering gehad. Ze heeft een belangrijke rol gespeeld in de Veiligheidsraad en heeft geweldige boeken geschreven, over de Balkan en Rwanda.”

O’Malley: “Dat zou echt geweldig zijn. Samantha Powers is een fantastische vrouw met een geweldige staat van dienst als diplomaat, maar ook op academisch vlak, die de Pulitzerprijs heeft gewonnen, die het in de Veiligheidsraad opnam voor de underpriviliged. De manier waarop zij in het debat mannen als Sergej Lavrov afdroogde, dat was geweldig. Echt een powervrouw!”

Tot slot, omdat we het over een verjaardag hebben: wat wenst u de Verenigde Naties toe?

Van Aartsen: “Mag ik het heel simpel maken? Meer Samantha Powers, meer vrouwen, meer mensen die verantwoording durven te pakken, stelling nemen tegen onmenselijkheid. Dat is eigenlijk het hele verhaal.”

O’Malley: “Het wordt hoog tijd dat we het beeld van de Verenigde Naties weer wat oppoetsen, zodat mensen werkelijk kunnen zien wat deze mondiale organisatie allemaal presteert. Natuurlijk gaat lang niet alles goed, kunnen veel zaken verbeterd worden. Maar er gaat ook heel veel goed. Het belangrijkste is nog wel dat het de plek is waar vrijwel alle landen samenkomen om conflicten op te lossen, om problemen aan te pakken. Zonder de VN wordt de wereld geen betere plaats.”